مفهوم شناسی حجاب و اثر آن بر انزوای زن از دیدگاه قرآن و روایات

چکیده

این جستار در پی پاسخگویی به پرسش اصلی «مفهوم حجاب و تأثیر آن بر انزوای زن از دیدگاه قرآن و حدیث چیست؟» شکل گرفته است، این پژوهش با مطالعه و تحلیل مفاد قرآن و روایات با ابزار کتابخانه به این نتیجه رسیده است که بار معنایی لغت حجاب نه تنها باعث منزوی شدن زن نمیشود بلکه باعث حضور بهتر زن درجامعه و آسیب ندیدن او میشود.

واژگان کلیدی: حجاب، انزوای زن، حضور اجتماعی.

بیان مسئله

بی‌تردید فهم الفاظ بر روی کاربرد آن‌ها نقش مستقیم دارد، بنابراین ضروری است برای قضاوت در مورد مفهوم واژگان پژوهش جدی صورت گیرد، یکی واژه‌های قرآنی «حجاب» است، با توجه به اهمیت آن و نقش‌آفرینی در اجتماع اما در حدی که باید به آن پرداخته شود پرداخته نشده است از این رو نویسندگان پژوهش حاضر در نظر دارند با پاسخگوی به پرسش اصلی است که«مفهوم حجاب و تأثیر آن بر انزوای زن از دیدگاه قرآن و حدیث چیست؟» برای پاسخگویی به سوال اصلی لازم است به سؤالات فرعی زیر پاسخ داده شود:

مفهوم حجاب در قرآن و روایات چیست؟

آیا معنای لغتی حجاب همان معنای واقعی آن است  که باعث می‌شود زن در خانه محبوس بماند؟

آیا  جامعه های  اسلامی که در حال حاضر هستند با استناد به مفهوم حجاب در قرآن و حدیث زنان را در خانه محبوس کرده اند؟

پیشینه

دانشگاه ادیان و مذاهب در مورد منزوی شدن زن بر اثر حجاب مقاله ای نوشته و کلام مقام معظم رهبری را بررسی کرده اما این مقاله در مورد مفهوم شناسی حجاب  و اثر آن بر انزوای زن ازدیدگاه قرآن وروایات است ودر مقاله دانشگاه ادیان ومذاهب نام نویسنده ذکر نشده است.

مفهوم حجاب در قرآن وروایات

واژه حجاب هفت بار در قرآن کریم آمده است و معناى کلمه در این هفت مورد, چیزى است که از هر جهت مانع دیده شدن چیز دیگر شود.

مانع مادى: چنان که در این آیه (فقال إنّى أحببت حبّ الخیر عن ذکر ربى حتّى توارت بالحجاب)(ص/۳۲)  که ابن اثیر گوید: مقصود از حجاب, افق است.و بعض مفسران گویند: مقصود پنهان شدن آفتاب است. و نیز در این آیه : (فاتّخذت من دونهم حجاباً فأرسلنا إلیها روحنا فتمثّل لها بشراً سویّاً) (مریم/۱۷) که گفته اند مقصود از حجاب, دیوار است. و نیز در این آیه که درباره زنان رسول خدا(ص) است: (و إذا سألتموهنّ متاعاً فاسئلوهنّ من وراء حجاب)(احزاب/۵۳)که مقصود پوششى است مانع از دیده شدن آنان چون پرده. و مى توان حجاب را در این آیه نیز چیزى محسوس گرفت که مانع دیدن شود: (و بینهما حجاب و على الأعراف رجال)۶اعراف/۴۶

رابطه مفهوم حجاب و انزوا

برای پاسخ به این سوال به مفهوم واقعی حجاب در کلام مقام معظّم رهبری رجوع خواهد شد، ایشان در بخشی از سخنان خود، با تبیین مفهوم حجاب، برداشتهای نادرست را از آن جدا می کند: «اسلام می خواهد که رشد فکری و علمی و اجتماعی و سیاسی و- بالاتر از همه- فضیلتی و معنوی زنان به حدّ اعلی برسد و وجودشان برای جامعه و خانوادۀ بشری به عنوان یک عضو، حدّ اعلای فایده و ثمره را داشته باشد. همۀ تعالیم اسلام از جمله مسئلۀ حجاب، بر این اساس است. مسئلۀ حجاب به معنای منزوی کردن زن نیست. اگر کسی چنین برداشتی از حجاب داشته باشد، برداشتش کاملًا غلط و انحرافی است. مسئلۀ حجاب به معنای جلوگیری از اختلاط و آمیزش بی قید و شرط زن و مرد در جامعه است. این اختلاط، به ضرر جامعه و به ضرر زن و مرد ـ به خصوص به ضرر زن  ـ  است.»

بنابراین، مفهوم حجاب تنها در پوشش زن و مرد خلاصه نمی‌شود، بلکه رفتار و برخورد آنها را نیز دربر می‌گیرد.

قرآن کریم با سفارش به مدیریت نگاه و رفتار، شرط رعایت آنچه در زیرمجموعۀ حجاب قرار می گیرد را نبود اختلاط می داند و این به معنای حضور نداشتن زن در فعالیّتهای اجتماعی نیست: (قُلْ لِلْمؤْمِنینَ یغضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِک أَزْکی لَهُمْ إِن اللَّه خبیرٌ بما یصنَعُونَ وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یغضُضْنَ منْ أَبْصارِهِنَّ وَ یحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیوبِهِنَّ وَ لا یبْدینَ زینَتَهُنَّ…)

با دقت در این آیات، می توان نتیجه گرفت که خداوند نه تنها زنان را به خانه نشینی و عزلت گزینی امر نکرده است، بلکه از حضور ایشان در اجتماع نیز منع نمی کند؛ امّا حضور آنان در اجتماع و در کنار مردان را مشروط به رعایت حدّ و مرز میان زن و مرد یا همان حجابِ رفتار و گفتار می داند.

مقام معظّم رهبری(حفظه الله) می فرماید: «در مکتب اسلام، حفاظ و حجابی بین زن و مرد وجود دارد. این به معنای آن نیست که زنان، عالَمِ جداگانه ای غیر از عالم مردان دارند؛ نه! زنان و مردان در جامعه و در محیط کار، با هم زندگی می کنند؛ همه جا با هم سر و کار دارند؛ مشکلات اجتماعی را با هم حل می کنند؛ جنگ را با هم اداره می کنند و کردند؛ خانواده را با هم اداره می کنند و فرزندان را پرورش می دهند؛ امّا آن حفاظ و حجاب در بیرون از محیط خانه و خانواده حتماً حفظ می شود. این، آن نکتۀ اصلی در الگوسازی اسلامی است. اگر این نکته رعایت نشود، همان ابتذالی که امروز غرب دچار آن است، پیش می آید. اگر این نکته رعایت نشود، زن از پیشتازی در حرکت به سمت ارزشها که در ایران اسلامی دیده شد، باز خواهد ماند. غربی ها مایلند با تمام توان، آن نکته را هم در جایی به نحوی نسبت به هر کسی رسوخ دهند.»

آیا  جامعه های  اسلامی که در حال حاضر هستند با استناد به مفهوم حجاب در قرآن و حدیث زنان را در خانه محبوس کرده اند؟

گفتیم دقّت در تعامل زن و مرد نامحرم با همدیگر آثار مثبتی دارد که از جمله می توان به روابط عاطفی زن و مرد در خانه، دوری گزیدن از افکار شیطانی در محل کار و اجتماع و حفظ جوانان از غرق شدن در گرداب شهوات اشاره کرد.

دین مبین اسلام با توجّه به آثار مثبت و فراوان این رویۀ حضوری زن و مرد در جامعه، بر این مسئله تأکید می کند و برای رعایت نکردن حجاب و بایسته های مطرح در روابط زن و مرد که نمونۀ بارز ظلم و تجاوز به حقوق دیگران است، عذابهای اخروی و مجازاتهای دنیوی تعیین و تبیین نموده است. اگر افراد جامعه به این بایسته ها پایبند نباشند، عفّت عمومی جامعه نیز خدشه دار شده و نه تنها شخص و شخصیت خود که حتّی خانواده و جامعه را نیز به بی عفّتی دچار کرده و اخلاق اسلامی از جامعه رخت می بندد.

ولی جامعه های اسلامی که در حال حاضر هست وچه در زمان پیغمبر وبعد از پیغمبر بوده  زن را محبوس نمیکند و تازه این به نفع زنان است که حجابشان را رعایت کنند تا در جامعه راحت تر به فعالیت اجتماعی بپردازند.

نتیجه

شبهه ای مطرح شده بود که آیا حجاب باعث منزوی شدن زن است باتوجه به معنای لغوی آن از منظر آیات قرآن در این مقاله توضیح داده شد که نه تنها باعث منزوی شدن زن نمیشود بلکه باعث حضور بهتر زن درجامعه و آسیب ندیدن او میشود.

منابع

ابن اثیر, النهایه فى غریب الحدیث و الأثر, ماده حجب طوسى, محمد بن حسن, التبیان فى تفسیر القرآن,

بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار با پرستاران، به مناسبت میلاد حضرت زینب کبری(ع) و روز پرستار، ۲۲/۰۸/۱۳۷۰.