حضرت آیت الله تحریری، تولیت حوزه علمیۀ مروی، در نشستی به بیان جایگاه علم پرداختند که در ادامه این مطالب شرح می گردد:
 

انسان باید سعی کند در روابط اجتماعی به نکات مثبت افراد توجه داشته باشد و اجازه ندهد نفس او جنبه منفی دیگران را در خود جلوه گر کند. در غیر این صورت، شیطان هم آن جنبه را پر و بال می دهد تا جایی که استمرار این رویه تبدیل به سوءظن می‎شود و زندگی انسان را مکدّر و روابط انسان ها را با یکدیگر مغشوش می کند.

جایگاه علم

علم و تحصیل آن و رساندن به انسان ها، از جایگاه والایی برخوردار است تا جایی که خداوند، خود را معلم اوّل معرفی می کند: «الَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ٭ عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ» (سوره علق آیه ۴ و ۵ )
علم از دیدگاه قرآن و سنّت، حقیقت والایی است که جنبه مادی ندارد و اگر متعلَق علم هم از امور مادی نباشد، مرتبه این علم برجسته تر خواهد شد؛ مثل علم به حق‎تعالی، واسطه های فیض الهی و علم به بازگشت انسان ها و نیز علم به اموری که انسان را با عالم غیب و درک آن عالم مرتبط می کند و هم‎چنین علم به وظایف بندگی و راه های وصول به خداوند. پس اگر علوم دیگر در این راستا قرار بگیرند، از این فضیلت به اندازه خودشان برخوردارند. به همین جهت قرآن، علم به موجودات را علم به آیات الهی بیان می کند و هر مقدار ما از طریق علوم و قوانین مادی به این دیدگاه راه یابیم، به حقایق این عالم پی می بریم.

وظایف شاگرد در برابر استاد

ائمّه:آداب و وظایفی را در ارتباط با معلم بیان می فرمایند تا با ادای آن ها انسان بتواند بهرۀ خوبی از کسب دانش ببرد.

۱. تعظیم و احترام به استاد

حضرت امام سجاد (ع) می فرماید: اگر کسی بخواهد حق معلم خویش را ادا کند باید او را عظیم و بزرگ بداند چون منشأ پرورش علمی انسان است و این امر نسبت به وجود مادی انسان، دارای مرتبه بالاتری است. باید مجلس او را با مجلس های دیگر یکی نداند و واقعاً برای تعلیم نزد او برود و به سخنان او خوب گوش بدهد؛ زیرا فهمیدن، فرع بر خوب گوش دادن است و انسان باید مدت زمانی گوش بدهد تا تربیت بشود. استمرار ارتباط با مسائل علمی برای انسان پختگی می آورد.

همچنین خوب پرسیدن، درجه ای از علم است. آنچه به ذهن می آید را نباید به زبان جاری ساخت، باید مطالب، سبک و سنگین شود و مناسبت آن با مطالب استاد سنجیده گردد و این نیاز دارد به اینکه انسان در گوش دادن، دقیق باشد. امام صادق(ع) به عنوان بصری فرمود: اگر می خواهی بپرسی؛ پرسشت به خاطر عاجز کردن نباشد. طالب علم در حقیقت به دنبال نورانیت و حق است و این دو باید محور طلب علم باشد. اگر این دیدگاه رعایت شود، آن‎گاه سؤال هر مقدار باشد اشکال ندارد.

از دیگر وظایف اخلاقی شاگرد نسبت به استاد آن است که فرموده اند: صدایت را بر او بالا نبر و اگر کسی در محفل درس سؤال پرسید، شما گوش باش که استاد چه می گوید، حتی اگر جواب را بلد بودی باید گوش دهی و احترام استاد را نگه داری. بر فرض که استاد هم نمی دانست، در آن مجلس نباید جواب دهی؛ چون این کار، جهل استاد را نشان می دهد. نیز در آن مجلس با کسی سخن نگو و نزد استاد از کسی غیبت نکن. البته غیبت همه جا مذموم است به خصوص در محفل علم که نورانی است و معصیت، نورانیت محفل را تبدیل به ظلمت می کند.

همچنین لازم است که در محضر استاد بر شنیدن حریص تر باشد تا بر سخن گفتن و سخن او را قطع نکند (همان، روایت ۱۱)  و نیز در مجلسی که استاد وارد می‎شود جلوی پای او برخیزد.( همان، روايت ۱۰)

۲. مواجه شدن با استاد

معلّم و شاگرد در حال تعلیم و تعلّم باید رودرروی همدیگر قرار بگیرند، با هم ارتباط برقرار کنند؛ چون هدف، تنها انتقال مفاهیم نیست. محفل درس، محل برخورد دو روح زنده است و آدمی از رفتار استاد استفاده می برد. هم‏چنین شاگرد باید رو به استاد باشد؛ یعنی به گونه ای رفتار نکند که انگار سر کلاس درس نیست! یا سرگرم مطالعه کتاب دیگری یا کارهای بیهوده باشد.

۳. دفاع از استاد

یکی از حقوق برادران مؤمن نسبت به یکدیگر این است که اگر بدی برادر مؤمنی نزد او گفته شد، انسان از او دفاع و آن بدی را دفع و از او حمایت کند. گرچه همه انسان ها در این جهت مشترک اند، اما معلم، حق حیات نسبت به انسان دارد و به همین دلیل انسان مؤمن باید در برابر سخن فردی که عیوب و بدی‎های معلّم را آشکار می‎کند، دفاع و او را از بدی ها مبرّا کند. همچنین شاگرد وظیفه دارد اگر عیبی را از معلم مشاهده کرد آن عیب را بپوشاند و اگر لازم بود مخفیانه به او تذکر دهد تا خود را از آن بری کند.

۴. گفتن خوبی های او

نه تنها انسان باید عیب های استاد را بپوشاند؛ بلکه لازم است مناقب و فضایل او را اظهار و بازگو کند. انسان باید سعی کند در روابط اجتماعی به نکات مثبت افراد توجه داشته باشد و اجازه ندهد نفس او به جنبه های منفی دیگران فکر کند و به دنبال آنها باشد. به همین جهت، سوءظن، یکی از مسائل بسیار مهم و خانمانسوز برشمرده شده که موجب کدر شدن روابط انسان ها می شود. اگر آدمی همواره جنبه منفی دیگران را در نفس خود جلوه گر کند، شیطان هم آن جنبه را پر و بال می دهد و زندگی انسان را مکدّر و روابط انسانها را با یکدیگر مغشوش می کند.

بعضی انسانها به راستی قدر ناشناساند. از کسی استفاده علمی می کنند ولی آن را از خود جلوه می دهند. به عنوان مثال شخصی کتابی می نویسد یا مطلبی را می گوید که از جای دیگر گرفته، ولی به گونه ای اظهار می کند که گویا تمامی مطالب از خود او است! این کار نوعی خیانت و تدلیس (فریب) است. در مقابل، یکی از اموری که موجب توفیق های بیشتر انسان می شود آن است که آدمی از کسی که استفاده ای کرده، جنبه های بهره‎مندی از مطالب آن فرد را بیان کند و این کار به گونه ای ذکر خیر او محسوب می شود. اگر چنین کند، حق او را ادا و شکرگزاری کرده است و اگر بر خلاف این آموزه‏ها رفتار کند در روایت است که خدا به چنین شخصی می گوید: ای بنده من! تو از من تشکر نکردی چون از آن شخص که این نعمت را به تو رسانده بود تشکر نکردی.(اصول کافي، ج ۲، ص ۹۹، روايت ۳۰) به همین جهت حضرت امام رضا(ع) می فرماید: «اگر کسی از شخصی که نعمت را به انسان می دهد تشکر نکند، خداوند با عزت و جلال را تشکر نکرده است».

البته اظهار خوبی‏ها و کمالات استاد به گونه های مختلفی است؛ همچون بیان نظریه های علمی او، بیان کمالات روحی و اوصاف نفسانی او، یا نشان دادن کمالات او در سیره عملی خود.

۵. همراهی نکردن با دشمنان او

وقتی انسان با شخصی رابطه دوستی و برادری برقرار می کند، باید دوستان او را هم دوست داشته باشد و با دشمنان او هم دشمنی کند. البته ممکن است استاد نظریه هایی داشته باشد و دیگری هم آنها را ردّ کند. در بحث علمی این مسائل عادی است و باید هم اینگونه باشد. بنابراین ردّ کردن سخنان استاد با دلیل و رعایت جنبه اخلاقی عیبی ندارد و اگر کسی در مواجهه علمی با استاد نظریات او را رد نماید این از مصادیق دشمنی نیست و همنشین شدن با او نیز ایرادی ندارد.

حضرت سجاد(ع) می فرماید: وقتی با استادت اینگونه ارتباط داشتی، فرشتگان الهی برای تو شهادت می دهند که تو خدا را قصد کردی و علم استاد را فرا گرفتی؛ یعنی چنین برخوردهایی نشانه اخلاص در تعلّم است. امام صادق(ع) فرموده اند: «کسی که برای خدا یاد گیرد و برای خدا عمل کند و برای خدا یاد دهد، در ملکوت آسمان ها عظیم خوانده می شود و مرتبه عالی خواهد داشت» (امالي طوسي، ص ۱۶۷، روايت ۲۸۰).

۶. انتقال صحیح معلومات استاد

فراگیری صحیح معلومات از استاد و انتقال صحیح آن معلومات به دیگران به اندازه فهم آن‎ها به تدبر و تأمل دقیق در مطالبی که فرا می گیرد، نیاز دارد تا با صرف گوش دادن و حفظ کردن آنها، به هر جایی آنها را منتقل نکند و در اثر نقل مطالب علمی استاد برای کسانی که نتوانند از آن استفاده کنند تأثیر منفی بر روی ایشان نگذارد. در این صورت است که توانسته شأن معلم را در انتقال علوم و آدابش نزد دیگران حفظ کرده و به آثار مطلوب علمی و روحی آن نایل شود، و در غیر این صورت به او خیانت کرده و به توابع سوء خیانت دچار خواهد شد.